Strona w postępowaniu podatkowym oraz na etapie czynności sprawdzających i kontroli podatkowej powinna ustanowić pełnomocnika do spraw doręczeń, gdy opuszcza kraj na co najmniej dwa miesiące. W przeciwnym razie pisma wysyłane na dotychczasowy adres będą uważane za doręczone.

Zgodnie z art. 147 par. 1 Ordynacji podatkowej w razie wyjazdu za granicę na okres co najmniej dwóch miesięcy, strona obowiązana jest do ustanowienia pełnomocnika do spraw doręczeń. Obowiązek ten dotyczy również osób fizycznych będących nierezydentami w rozumieniu przepisów prawa dewizowego.
Powołanie pełnomocnika
Pełnomocnika do spraw doręczeń należy ustanowić nie tylko w przypadku, gdy toczy się postępowanie podatkowe, lecz także na etapie czynności sprawdzających oraz podczas kontroli podatkowej. Powyższe wynika z art. 280 i art. 292 Ordynacji podatkowej, które w sprawach czynności sprawdzających i postępowania kontrolnego nakazują stosować odpowiednio przepisy rozdziału 5 działu IV Ordynacji podatkowej (w tym przepis dotyczący pełnomocnika do spraw doręczeń).
Nie istnieje natomiast obowiązek ustanowienia pełnomocnika do doręczeń, jeżeli strona działa przez pełnomocnika lub przedstawiciela. W takim przypadku pismo zawsze jest doręczane nie stronie, lecz pełnomocnikowi lub przedstawicielowi.
Ustanowienie pełnomocnika do spraw doręczeń zgłaszane jest organowi podatkowemu właściwemu w sprawie. W razie niedopełnienia obowiązku wyznaczenia pełnomocnika i poinformowania o tym organu podatkowego pisma uważa się za doręczone:
  • pod dotychczasowym adresem - w przypadku wyjazdu podatnika za granicę,
  • pod adresem ostatniego czasowego pobytu - w przypadku nierezydenta.
Pojęcie nierezydenta definiuje prawo dewizowe. Dla celów wyżej cytowanego przepisu Ordynacji podatkowej (który stosuje się wyłącznie do osób fizycznych) należy przyjąć, że nierezydentem jest osoba fizyczna mająca miejsce zamieszkania za granicą.
Naczelny Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 28 maja 1997 r. (sygn. akt I SA/Gd 1871/96) stwierdził, że zawiadomienie skarżącego o wyjeździe za granicę kierowane do urzędu skarbowego nie mogło wywrzeć skutku prawnego w postaci odroczenia bądź zawieszenia działań organu podatkowego. Podatnik nie może poprzez wyjazd w nieznanym kierunku i na nieokreślony czas uniemożliwiać doręczania mu pism, w tym zwłaszcza decyzji, i doprowadzać w taki sposób do upływu okresu przedawnienia. Powinien w takim przypadku korzystać z instytucji pełnomocnictwa.
W JAKIEJ FORMIE UDZIELIĆ PEŁNOMOCNICTWA
Pełnomocnictwo dla celów podatkowych powinno być udzielone na piśmie lub zgłoszone ustnie do protokołu.
Obowiązki organu
Fikcja prawna uznania pisma za doręczone w trybie art. 147 par. 4 Ordynacji podatkowej zwalnia obecnie organy podatkowe od podejmowania działań mających na celu ustalenie miejsca aktualnego pobytu podatnika. Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 11 października 2004 r. (sygn. akt: FSK 614/04) stwierdził, że organ podatkowy, po ustaleniu, iż osoba (będąca nierezydentem lub wyjeżdżająca na dłuższy czas za granicę) nie ustanowiła pełnomocnika do spraw doręczeń bądź nie zawiadomiła o tym właściwego w sprawie organu podatkowego, nie ma obowiązku podejmowania innych działań zmierzających do doręczenia decyzji w oparciu o przepis art. 150 Ordynacji podatkowej.
Organ podatkowy pierwszej instancji przy doręczaniu nie tylko nie musi, ale nawet nie może stosować w takim przypadku trybu doręczenia przewidzianego w art. 150 par. 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej (doręczenie zastępcze). Decyzję należy uznać za doręczoną po ustaleniu przez organ podatkowy pierwszej instancji, że skarżący nadal przebywa za granicą i nie ustanowił pełnomocnika do spraw doręczeń.
Niewątpliwie ustawodawca, wymieniając czas pobytu za granicą, miał na myśli nieprzerwany okres. Podatnik może się zatem zasłaniać tym, że czas wyjazdu był zawsze krótszy, choć w skali roku mogło go nie być znacznie dłużej niż dwa miesiące.
Adres zagraniczny
Biorąc pod uwagę zasadę określoną w art. 121 par. 1 Ordynacji podatkowej (obowiązek prowadzenia postępowania w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych), stwierdzić należy, że w przypadku podania przez podatnika przebywającego za granicą w piśmie inicjującym postępowanie adresu swojego aktualnego pobytu (poza granicami Polski) naczelnik właściwego urzędu skarbowego powinien doręczyć takie pismo na ten zagraniczny adres. Nie można pozbawiać podatnika udziału w postępowaniu poprzez zaniechanie doręczania mu korespondencji, w sytuacji gdy organ podatkowy zna jego miejsce pobytu.
Możliwości doręczenia pisma za granicę nie negował Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 lipca 2005 r. (sygn. akt III SA/Wa 1135/05), w którym stwierdził, że w sytuacji, gdy polski organ podatkowy w ramach toczącego się postępowania podatkowego doręcza pismo podmiotowi mającemu siedzibę za granicą, za pośrednictwem Poczty Polskiej, która pismo to przyjmuje do doręczenia, a następnie przedsiębiorstwo to w ramach obowiązujących międzynarodowych procedur pocztowych pismo to przekaże operatorowi pocztowemu państwa w celu doręczenia pisma adresatowi, to doręczenie to należy traktować jako doręczenie dokonane przez Pocztę Polską.
Doręczenie decyzji
Przepis art. 147 Ordynacji podatkowej stosuje się wyłącznie do osób fizycznych (a zatem nie dotyczy pełnomocnika i przedstawiciela strony) będących stronami postępowania. Nie dotyczy on zatem osób, w stosunku do których nie toczy się postępowanie.
Jednak, aby uniknąć problemów związanych ze stosowaniem przez urzędy skarbowe doręczenia zastępczego w trybie przepisu art. 150 Ordynacji podatkowej (zdarzają się przypadki awizowania takiej korespondencji i uznania przesyłki za doręczoną), a także komplikacjami związanymi z późniejszym podważaniem decyzji doręczanych przez urzędy skarbowe w tym trybie, należy rozważyć wyznaczenie pełnomocnika do doręczeń i poinformowania o tym naczelnika urzędu skarbowego, także wtedy, gdy nie toczy się postępowanie podatkowe. W sytuacji, gdy decyzje zostały już wydane i doręczone (zastępczo), konieczne jest uruchomienie przez podatnika procedury przewidzianej w przepisach art. 240 i następnych Ordynacji podatkowej (wznowienie postępowania). Jako podstawę wznowienia należy powołać przepis art. 240 par. 1 pkt 4 Ordynacji podatkowej (strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu), przy czym należy pamiętać o terminie do złożenia takiego żądania. Strona powinna złożyć stosowny wniosek w terminie miesiąca od dnia powzięcia wiadomości o wydaniu decyzji.
CO ZGŁASZAĆ NACZELNIKOWI URZĘDU
Ustanowienie pełnomocnika do spraw doręczeń zgłaszane jest organowi podatkowemu właściwemu w sprawie.
CZY ISTNIEJE OBOWIĄZEK DORĘCZENIA
Organ podatkowy po ustaleniu, iż osoba wyjeżdżająca za granicę nie ustanowiła pełnomocnika do spraw doręczeń i nie zawiadomiła o tym właściwego w sprawie organu podatkowego, nie ma obowiązku podejmowania innych działań zmierzających do doręczenia pisma.
PIOTR BRONNY
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 2 pkt 2 lit. a) ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. - Prawo dewizowe (Dz.U. nr 141, poz. 1178 z późn. zm.).
■ Art. 121 par. 1, art. 137 par. 2, art. 147 par. 1 i 4, art. 280, art. 29a oraz art. 240 par. 1 pkt 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
■ Piotr Bronny
radca prawny, Kancelaria Prawnicza Maciej Panfil i Partnerzy