Koszty uzyskania przychodu powinny - pośrednio lub bezpośrednio - wiązać się z poniesionymi wydatkami. Gdy takich wydatków nie było, przedsiębiorca uznaje za koszt uzyskania przychodów wartość tego przychodu - jeśli musiał go określić w związku z nieodpłatnym świadczeniem.

Ustalenie przychodu z tytułu otrzymania przez przedsiębiorcę rzeczy lub praw w postaci nieodpłatnego świadczenia odbywa się według szczególnych zasad. Podobnie wygląda ustalenie kosztów uzyskania przychodów, jeśli okaże się, że przedsiębiorca chce zbyć otrzymane nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie rzeczy lub prawa, a także w ten sposób nabyte świadczenia. Trzeba wówczas uwzględnić nie tylko wcześniejszy sposób ustalenia przychodu dla rzeczy i praw, ale też pomniejszyć go o sumę ewentualnie dokonanych odpisów amortyzacyjnych.
Ustalenie przychodu
Prowadząc działalność gospodarczą, podatnicy zazwyczaj dokonują wydatków związanych z prowadzoną działalnością. Jeśli spełniają określone w przepisach warunki, niektóre z takich wydatków mogą zaliczyć w koszty podatkowe. W określonych przypadkach kosztem może być także wartość ustalonego wcześniej przychodu.
Zgodnie z przepisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych kosztami uzyskania przychodu są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodu. Definicja kosztów wskazuje też katalog wyłączeń, uznając, że nie uznaje się za koszty wydatków wymienionych w art. 23 ustawy o PIT.
Co do zasady uznaje się, że wydatki podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodu, jeżeli zostały poniesione i należycie udokumentowane, wiążą się z przychodem i nie zostały wyłączone z kategorii kosztów uzyskania przychodów przepisem ustawy.
Nieodpłatne świadczenia
Przepisy przewidują sytuację, kiedy podatnik otrzymuje świadczenia w naturze i inne nieodpłatne świadczenia, które - w przypadku, gdy prowadzi działalność gospodarczą - są traktowane jako przychód z tego źródła. Jednak ustawa o PIT nie zawiera definicji nieodpłatnego świadczenia, ograniczając się do określenia sposobu ustalania ich wartości. Samo pojęcie nieodpłatnego świadczenia należy więc definiować posiłkując się przepisami kodeksu cywilnego oraz orzecznictwem sądowym. I tak, w jednym z wyroków, NSA stwierdził, że przez nieodpłatne świadczenie należy rozumieć te wszystkie zdarzenia prawne i zdarzenia gospodarcze w działalności osób prawnych, których skutkiem jest nieodpłatne, tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu przysporzenie majątku tej osoby, mające konkretny wymiar finansowy (wyrok z 28 stycznia 2000 r., sygn. akt I SA/Gd 2285/98, niepublikowany). Prawo cywilne definiuje zaś świadczenie jako określone zachowanie osoby zobowiązanej polegające na działaniu lub zaniechaniu. Może to zatem oznaczać przeniesienie własności rzeczy lub innego prawa, wydanie rzeczy do używania lub użytkowania, a także takie zaniechanie (nieczynienie), jak niewykonywanie pewnych uprawnień lub czynności (wyrok NSA z 18 kwietnia 2001 r., sygn. akt SA/Sz 85/00, niepublikowany).
Podatnik może uzyskiwać przychody z tytułu nieodpłatnego świadczenia związane np. z nieodpłatnym korzystaniem z rzeczy, nieodpłatnym wykonywaniem na rzecz podatnika usług przez inny podmiot czy nieodpłatnym udostępnieniem lokalu.
Jednak, aby ustalić przychód ze świadczeń nabytych nieodpłatnie należy ustalić ich wartość pieniężną przy zastosowaniu reguł zawartych w przepisach ustawy o podatku dochodowym. I tak, co do zasady wartość pieniężna świadczeń w naturze określana jest na podstawie cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca ich uzyskania. Z kolei wartość pieniężną innych nieodpłatnych świadczeń ustala się:
  •  jeżeli przedmiotem świadczenia są usługi wchodzące w zakres działalności gospodarczej dokonującego świadczenia - według cen stosowanych wobec innych odbiorców,
  •  jeżeli przedmiotem świadczeń są usługi zakupione - według cen zakupu,
  •  jeżeli przedmiotem świadczeń jest udostępnienie lokalu lub budynku - według równowartości czynszu, jaki przysługiwałby w razie zawarcia umowy najmu lokalu lub budynku,
  •  w pozostałych przypadkach - na podstawie cen rynkowych stosowanych przy świadczeniu usług lub udostępnianiu rzeczy lub praw tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem w szczególności ich stanu i stopnia zużycia oraz czasu i miejsca udostępnienia.
W przypadku, gdy otrzymane świadczenie jest częściowo odpłatne, przychodem podatnika jest różnica pomiędzy wartością tych świadczeń, ustaloną według zasad przewidzianych dla świadczeń nieodpłatnych, a odpłatnością ponoszoną przez podatnika.
Zbycie rzeczy i praw
Otrzymane nieodpłatnie środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne mogą w dalszym ciągu podlegać amortyzacji. Fakt ich amortyzacji będzie miał bowiem znaczenie przy późniejszym odpłatnym zbyciu nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie nabytych rzeczy lub praw.
Wszystkie powyższe uwagi mają znaczenie zwłaszcza w przypadku, gdy podatnik zdecyduje się na zbycie nieodpłatnie otrzymanej rzeczy lub prawa. Wówczas zastosowanie będą miały przepisy określające koszty uzyskania przychodów związane z tego rodzaju zbyciem. I tak, zgodnie z brzmieniem art. 22 ust. 1d ustawy o PIT w przypadku odpłatnego zbycia nieodpłatnie nabytych rzeczy lub praw, a także innych nieodpłatnie nabytych świadczeń, w związku z którymi podatnik określił przychód, kosztem uzyskania przychodów z ich odpłatnego zbycia, z uwzględnieniem aktualizacji zgodnie z odrębnymi przepisami, jest wartość przychodu określona w związku z nieodpłatnym nabyciem rzeczy lub praw pomniejszona o sumę odpisów amortyzacyjnych. Odpowiednio, w przypadku zbycia częściowo odpłatnie nabytych rzeczy lub praw lub częściowo odpłatnie nabytych świadczeń koszt uzyskania przychodów z odpłatnego ich zbycia stanowi wartość przychodu określona wcześniej dla tych świadczeń, powiększona o wydatki na nabycie częściowo odpłatnych rzeczy lub praw albo innych świadczeń również pomniejszona o sumę odpisów amortyzacyjnych.
PRZYKŁAD
CO ZALICZYĆ W KOSZTY
Podatnik otrzymał w sierpniu ubiegłego roku częściowo nieodpłatnie maszynę do produkcji spodów do obuwia. Wartość maszyny została wyceniona na kwotę 10 000 złotych, przy czym podatnik zapłacił 60 proc. tej ceny, czyli 6000 zł. Podatnik doliczył do przychodów podatkowych kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy wartością tej rzeczy a poniesioną odpłatnością, czyli kwotę 4000 zł. Gdyby teraz chciał sprzedać tę maszynę, kosztem uzyskania przychodu będzie kwota 10 000 pomniejszona o sumę odpisów amortyzacyjnych dokonywanych według stawki 14 proc.
JAK ROZLICZAĆ ODPISY AMORTYZACYJNE
Jeśli przedmiotem nieodpłatnego świadczenia są środki trwałe oddane przez podatnika do nieodpłatnego używania, wówczas w dalszym ciągu podlegają one amortyzacji, jednak odpisy amortyzacyjne dokonywane za te miesiące, kiedy amortyzowany składnik majątku był przedmiotem nieodpłatnego używania, nie stanowią kosztu uzyskania przychodu podatnika, który oddał przedmiot do używania.
EDYTA WERESZCZYŃSKA
PODSTAWA PRAWNA
■ Art. 22 ust. 1d oraz art. 23 ust. 1 pkt 45a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z późn. zm.).
■ Art. 353 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm).