Wpływy z podatku od towarów i usług wyraźnie rosną, a urzędnicy skarbówki działają sprawnie i wykorzystują nowoczesne programy informatyczne. Taką laurkę wystawiła Ministerstwu Finansów Najwyższa Izba Kontroli w najnowszym raporcie.

Kontrolerzy badali skuteczność MF i podległych mu urzędników w zapobieganiu wyłudzeniom VAT w okresie od 1 stycznia 2016 r. do 30 czerwca 2017 r. Fiskus zebrał pochwały zarówno za wprowadzone i planowane zmiany legislacyjne, jak i efekt dotychczasowych działań – ponad 20-proc. wzrost wpływów z VAT w 2017 r. Przychylnie oceniono także utworzenie od marca 2017 r. Krajowej Administracji Skarbowej.
JPK otwiera oczy
Najwięcej pochwał dotyczy nałożenia na największych, średnich i małych podatników obowiązku przesyłania danych z ewidencji VAT w formie jednolitego pliku kontrolnego (JPK_VAT). Do września 2017 r. dane z JPK_VAT pozwoliły wykryć 84 szczególnie podejrzane przypadki dotyczące uczestnictwa w karuzelach podatkowych i wstrzymać zwroty VAT na prawie 50 mln zł. Urzędnicy rozpoczęli w tych sprawach 28 kontroli podatkowych (nie są jeszcze znane ich efekty).
Dzięki JPK_VAT fiskus dowiedział się też, że jego najwięksi dłużnicy (każdy z nich zalegał na ponad 100 tys. zł) nadal wystawiają faktury VAT. To pozwoliło mu podjąć działania egzekucyjne i do 10 listopada 2017 r. odzyskać ponad 195 mln zł.
NIK chwali także za narzędzia informatyczne wykorzystywane bezpośrednio przez urzędy skarbowe (JPK_Analizer i JPK_Lunetka). Tylko do września 2017 r. urzędy pobrały dzięki nim do analizy ponad 70 tys. plików. Dostały też wskazówki, w jaki sposób analizować m.in. mikrofirmy pod kątem ryzyka fiskalnego – wynika z raportu.
Korzystne zmiany legislacyjne
Sukcesem – zdaniem NIK – okazały się m.in. pakiet paliwowy (wpływy budżetowe większe w I półroczu 2017 r. o 2,5 mld zł rok do roku), pakiet przewozowy oraz nowelizacja VAT, która m.in. od 2017 r. ograniczyła prawo do kwartalnego rozliczania się z fiskusem i przywróciła sankcje w VAT.
Wskutek tej nowelizacji urzędnicy mogą też łatwiej niż dotychczas wykreślać firmy z rejestru podatników oraz zapobiegać rejestracji nieuczciwych przedsiębiorców. Jednak w tej kwestii NIK ma zastrzeżenia co do trybu działań fiskusa, ponieważ przedsiębiorcy są wykreślani z rejestru podatników czynnych VAT bez wydawania formalnej decyzji. Jeśli zaś były wysyłane powiadomienia, to na wielu z nich brakowało informacji o możliwości złożenia skargi do sądu.
Mniej pustych faktur
MF zebrało też pochwały za utworzenie od marca 2017 r. Krajowej Administracji Skarbowej. W ocenie kontrolerów NIK urzędnicy KAS działają sprawnie, czego dowodem są wykrywane kolejne karuzele podatkowe.
NIK martwi tylko to, że w I półroczu 2017 r. przeprowadzono 1,7 tys. postępowań kontrolnych i kontroli celnoskarbowych, co oznacza spadek o 24 proc. w porównaniu do analogicznego okresu 2016 r. Nieprawidłowości stwierdzono w 73 proc. takich kontroli, a rok wcześniej w prawie 77 proc. Wydaniem decyzji zakończono 1,1 tys. postępowań kontrolnych, a ustalenia wyniosły ponad 5,97 mld zł, czyli mniej o 31 proc. niż w analogicznym okresie 2016 r.
Spadły też statystyki dotyczące wykrywania pustych faktur. Ujawniono ich prawie 98,5 tys. na kwotę 20,6 mld zł. To odpowiednio o 52 i 47 proc. mniej niż w I półroczu 2016 r.
Zdaniem przedstawicieli MF przyczyn jest kilka. Po pierwsze, priorytetem przestały być już trudne do wyegzekwowania ustalenia wynikające z tzw. pustych faktur wystawianych najczęściej przez firmy – słupy. Zamiast tego rozpoczynane są postępowania przygotowawcze w trybie kodeksu karno-skarbowego. Dają one większą możliwość zabezpieczenia ewentualnych zaległości wobec budżetu – wyjaśniło MF.
Po drugie, w związku z reformą KAS priorytetem stało się sprawne zakończenie postępowań prowadzonych przez likwidowane UKS. A po trzecie, efekty skomplikowanych kontroli pojawiły się w II połowie 2017 r. (nie była objęta badaniem).
Kontroli mniej, ale skuteczniejsze
Znacznie lepiej wypadły statystyki dotyczące działań samych urzędów skarbowych, w niewielkim stopniu objętych reformą. Wprawdzie w I półroczu 2017 r. przeprowadziły one prawie 20 proc. mniej kontroli niż w analogicznym okresie 2016 r., jednak prawie 82 proc. z nich zakończyło się wykryciem nieprawidłowości. Ich kwota była tylko o 3 proc. niższa niż w I połowie 2016 r.
Urzędy skarbowe wykryły też trzykrotnie więcej fikcyjnych faktur niż w I półroczu 2016 r. (prawie 240 tys.). Faktury te opiewały na blisko 9,5 mld zł (wzrost o 5,8 proc.).
Wzrosła też liczba postępowań podatkowych zakończonych decyzją wymiarową, kwoty ustaleń i – co najważniejsze dla fiskusa – wyegzekwowane kwoty. W I półroczu 2017 r. było to prawie 160 mln zł – trzy razy więcej niż w analogicznym okresie 2016 r.