W piątek opublikowane zostały wytyczne prokuratora generalnego Zbigniewa Ziobry, jak prowadzić postępowania przygotowawcze w sprawach związanych z wyłudzaniem VAT i innymi oszustwami w tym podatku. Wytyczne nie są przepisami. To wskazówki, jak prokuratorzy mają wykorzystywać nowe uprawnienia, które dały im w tym roku dwie ważne nowelizacje kodeksu karnego.
● 1. Pozbawianie korzyści z przestępstwa
Należy maksymalnie wykorzystywać instrumenty służące pozbawieniu korzyści odniesionej z przestępstwa przez sprawców i odzyskaniu wyłudzonych przez nich należności.
● 2. Ustalanie sprawców i ich majątku
Należy dążyć do ustalenia osób odgrywających wiodącą rolę w przestępstwie, a nie wyłącznie podrzędnych realizatorów. Planując śledztwo, należy podejmować czynności, które umożliwią zebranie danych uzasadniających zastosowanie środków zapobiegawczych lub zabezpieczenia majątkowego.
● 3. Nakaz powstrzymania się od prowadzenia określonej działalności
Jeśli sprawcy prowadzą działalność gospodarczą na własny rachunek lub zarządzają taką działalnością na rzecz innych podmiotów, należy każdorazowo rozważyć wydanie nakazu powstrzymania się od prowadzenia określonej działalności (środek zapobiegawczy).
● 4. Czynności operacyjno-rozpoznawcze
a) W uzasadnionych przypadkach wskazane jest prowadzenie w trakcie postępowania przygotowawczego czynności operacyjno-rozpoznawczych (w tym kontroli operacyjnej, kontroli korespondencji mailowej).
b) Należy rozważyć zarządzenie kontroli i utrwalania treści rozmów telefonicznych, gdy spełnione są przesłanki z art. 237 kodeksu postępowania karnego (np. podrabianie lub przerabianie faktur, używanie faktur podrobionych lub przerobionych albo wystawianie i używanie faktur poświadczających nieprawdę, działanie w zorganizowanej grupie przestępczej).
c) W związku z rozszerzonym od 27 kwietnia 2017 r. dostępem policji i innych służb do informacji objętych tajemnicą zawodową prokuratorzy powinni zlecać czynności operacyjno-rozpoznawcze organom ścigania i organom finansowym na jak najwcześniejszym etapie postępowania przygotowawczego, aby postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym mogło być wydane równocześnie z postanowieniem o przedstawieniu zarzutów.
d) W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy nie będzie porozumienia z organami uprawnionymi do realizowania czynności operacyjno-rozpoznawczych, prokuratorzy powinni skorzystać z pośrednictwa prokuratora generalnego.
● 5. Ustalanie majątku sprawców przestępstw
Należy ustalić majątek nabyty przez sprawcę zarówno w czasie i po popełnieniu przestępstwa, jak i na 5 lat przed – jeżeli sprawca osiągnął korzyść znacznej wartości albo popełnił przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności nie niższą niż 5 lat lub popełnił je w zorganizowanej grupie bądź związku przestępczym (art. 45 par. 2 k.k.).
To samo dotyczy sytuacji, gdy w tym czasie przeniósł majątek na osoby trzecie (art. 45 par. 3 k.k.).
Należy również sprawdzić, czy mienie zostało nabyte legalnie.
● 6. Przepadek przedsiębiorstwa
Za każdym razem, gdy sprawca osiągnął korzyść znacznej wartości, prokuratorzy powinni rozważyć, czy nie wystąpić o:
– przepadek przedsiębiorstwa stanowiącego własność sprawcy albo jego równowartości, jeżeli przedsiębiorstwo służyło do popełnienia tego przestępstwa lub ukrycia osiągniętej z niego korzyści (art. 44a k.k.),
– o zwrot korzyści majątkowej lub przepadek równowartości na rzecz Skarbu Państwa (art. 91a par. 1 k.p.k.).
● 7. Blokady rachunków
W razie uzasadnionego podejrzenia, że doszło do popełnienia przestępstwa prania pieniędzy, należy niezwłocznie wszcząć śledztwo o czyn z art. 299 k.k. i postanowieniem wstrzymać transakcję lub zablokować rachunek na nie dłużej niż 3 miesiące (art. 19 ust. 1 i 1a ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu). Jednocześnie prokurator powinien za każdym razem wystąpić do organu Krajowej Administracji Skarbowej z wnioskiem o wszczęcie postępowania podatkowego i zabezpieczenie zablokowanych środków – to na wypadek, gdyby nie udało się w ciągu 3 miesięcy zamienić blokady rachunku na zabezpieczenie majątkowe.
● 8. Wytyczne dotyczące odpowiedzialności za używanie fałszywych faktur
Za nowe przestępstwa, które pojawiły się od marca 2017 r. (art. 270a, 271 oraz 277a kodeksu karnego), nie mogą odpowiadać osoby, które przypadkowo popełnią błąd przy wystawianiu faktury, nawet jeżeli powstanie on w wyniku lekkomyślności bądź niedbalstwa.
Na tej podstawie może odpowiadać jedynie osoba, która umyślnie, z zamiarem popełnienia przestępstwa (często działając w większej grupie): podrabia lub przerabia fakturę, używa podrobionej lub przerobionej faktury jako autentycznej albo podaje w fakturze nieprawdę. Zamiar musi być udowodniony, nie może być domniemany.
● 9. Idealny zbieg przestępstw
Za każdym razem należy sprawdzać, czy przestępstwo może być karane zarówno na podstawie kodeksu karnego skarbowego, jak i kodeksu karnego. Dotyczy to w szczególności nowych typów przestępstw, które pojawiły się od marca 2017 r. (art. 270a, 271 oraz 277a kodeksu karnego), takich jak: podrobienie faktury, poświadczenie w niej nieprawdy.
Niezależnie od tego prokuratorzy powinni ustalać wysokość wyrządzonej szkody w postaci uszczuplenia, narażenia na uszczuplenie, w tym wyłudzenia zwrotu VAT.
● 10. Prokuratorskie wnioski do sądu
Wnioski prokuratorów o wymiar kary powinny odzwierciedlać wysoki stopień szkodliwości tych czynów, stanowiących istotne zagrożenie dla bezpieczeństwa ekonomicznego państwa. Wnioskując o grzywnę, prokurator powinien uwzględnić nie tylko stopień karygodności czynu i winy sprawcy, ale też celowość pozbawienia go korzyści osiągniętej wskutek popełnionego przestępstwa.
● 11. Złagodzenie kary
Prokuratorzy powinni rozważać możliwość złagodzenia kary w stosunku do osób, które wyrażą czynny żal lub zwrócą bezprawnie osiągniętą korzyść majątkową bądź istotną jej część.
Nie wyklucza to stosowania przepisów dotyczących nadzwyczajnego złagodzenia kary.
Wypadki mniejszej wagi zastrzeżone są dla osób, które nie odgrywają wiodącej roli w przestępstwie.
● 12. Warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności
Jeżeli wartość uszczuplenia (narażenia na uszczuplenie) przekracza 1 mln zł, a szkoda nie została naprawiona, prokurator powinien wnioskować o wymierzenie kary pozbawienia wolności z warunkowym jej zawieszeniem tylko wtedy, gdy ma zastosowanie nadzwyczajne złagodzenie kary lub wyrok skazujący może być wydany w trybie konsensualnym (np. wskutek dobrowolnego poddania się karze, wydania wyroku bez przeprowadzenia rozprawy, co wymaga zgody oskarżonego).
● 13. Podział zadań wśród prokuratorów
a) Sprawy dotyczące wyłudzenia zwrotu VAT lub innych oszukańczych uszczupleń w VAT powinny być prowadzone w prokuraturach regionalnych i okręgowych przez prokuratorów specjalizujących się w zwalczaniu tego rodzaju przestępstw.
W prokuraturach rejonowych mogą być prowadzone tylko postępowania mniej skomplikowane.
b) Sprawy dotyczące wysoce zorganizowanych grup przestępczych, w tym zwłaszcza dopuszczających się przestępstw o charakterze transgranicznym, mają być prowadzone w wydziałach zamiejscowych Departamentu do spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej.
c) Prokuratorzy mają informować dyrektora Departamentu do spraw Przestępczości Gospodarczej Prokuratury Krajowej o każdym postępowaniu prowadzonym w prokuraturze rejonowej lub okręgowej, a dotyczącym przestępstwa na ponad 1 mln zł, wraz z wyjaśnieniem, dlaczego sprawa nie została przekazana prokuraturze regionalnej.
d) W najbardziej skomplikowanych sprawach, o wielowątkowym, wielopodmiotowym lub transgranicznym charakterze należy rozważyć powołanie zespołu prokuratorów.
e) Gdy okaże się konieczna międzynarodowa pomoc prawna, należy uzgodnić wniosek o nią z Biurem Współpracy Międzynarodowej Prokuratury Krajowej, a także informować je, gdy wezwane państwo spóźnia się z udzieleniem pomocy.
● 14. Powierzanie postępowań innym służbom i organom
Zasadą powinno być powierzanie postępowań w takich sprawach do prowadzenia zarządom Centralnego Biura Śledczego Policji, wydziałom do walki z przestępczością gospodarczą Komend Wojewódzkich Policji, Komendy Stołecznej Policji, delegaturom Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego lub naczelnikom urzędów celno-skarbowych. Nie powinno się ich powierzać do prowadzenia jednostkom policji niższych szczebli.
● 15. Wspólne działania służb i organów ścigania
Standardem powinny być cykliczne narady prokuratorów z udziałem funkcjonariuszy i przedstawicieli służb skarbowych, m.in. w celu uzgadniania terminów planowanych czynności, zakresu przekazywanych materiałów, terminów ujawniania ich stronom postępowania podatkowego.
W szczególnie uzasadnionych przypadkach prokuratorzy powinni zmierzać do powołania grup śledczych, w skład których wejdą funkcjonariusze różnych organów ścigania, w tym organów niefinansowych (służb specjalnych) i finansowych (urzędów celno-skarbowych).