Od 1 stycznia 2009 r. zmienią się przepisy dotyczące ulgi prorodzinnej, przy czym część korzystnych zmian podatnicy zastosują już w rozliczeniu podatkowym za 2008 rok.
Przyszły rok przyniesie rewolucyjne zmiany w zakresie korzystania z ulgi prorodzinnej (ulgi na dzieci). Odliczana od podatku ulga obowiązuje dopiero od 1 stycznia 2007 r. Podatnicy zdążyli skorzystać z niej tylko raz, a ustawodawca już wprowadza zasadnicze zmiany dotyczące zasad rodliczania. Stosowanie ulgi prorodzinnej w praktyce wywołało szereg wątpliwości i konieczne było doprecyzowanie przepisów. Jednak oprócz usunięcia wątpliwości interpretacyjnych nowelizacja ustawy o PIT z 6 listopada 2008 r. znacząco zmodyfikowała zasady korzystania z odliczenia.
Wszystkie zmiany obejmujące ulgę prorodzinną wchodzą w życie 1 stycznia 2009 r. Szczególnego podkreślenia wymaga fakt, że część z nich podatnicy zastosują już w rozliczeniu podatkowym za 2008 rok. Pozostałe zmiany w praktyce zaczną obowiązywać, począwszy od rozliczenia podatkowego za 2009 rok. Poniżej omawiamy wprowadzone modyfikacje, zaczynając od tych, które będą miały zastosowanie już w rozliczeniu 2008 roku.

Ulga dla rodziców

W rozliczeniu podatkowym za 2008 rok ulga prorodzinna obejmie większą grupę rodziców dzieci niż dotychczas. Wyjaśnić należy, że art. 27f ustawy o PIT regulujący zasady korzystania z ulgi nie wskazuje, jakie dzieci objęte są preferencją, lecz odsyła w tym zakresie do art. 6 ust. 4 ustawy, który dotyczy preferencyjnego rozliczenia podatkowego osób samotnie wychowujących dzieci. Z tych dwóch przepisów tylko znowelizowany art. 6 ust. 4 będzie miał zastosowanie do dochodów uzyskanych od 1 stycznia 2008 r. Wynika z tego, że w rozliczeniu podatkowym za ten rok będą miały zastosowanie korzystne zmiany w katalogu rodziców dzieci objętych ulgą prorodzinną.
Zgodnie ze zmienionym przepisem ulga będzie dotyczyła rodziców dzieci:
• małoletnich,
• bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
• do ukończenia 25. roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie. Warunkiem jest, aby w roku podatkowym dzieci te nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu według skali lub 19-proc. podatkiem ze zbycia papierów wartościowych w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej, z wyjątkiem renty rodzinnej.
PRZYKŁAD: WIĘCEJ DZIECI OBJĘTYCH ULGĄ
Państwo Malinowscy mają troje dzieci. Najstarszy syn ma 23 lata i jest studentem drugiego roku na uczelni w Anglii, nie uzyskuje dochodów. Młodsza córka ma 21 lat, studiuje zaocznie w Polsce. Od stycznia pracuje i uzyskuje miesięczne wynagrodzenie w wysokości 1800 zł netto. Najmłodszy syn uczy się w gimnazjum. Przy okazji ostatnich rozliczeń podatkowych rodzice nie odliczyli ulgi prorodzinnej na najstarszego syna studiującego za granicą i skorzystali z ulgi na dwoje dzieci. W rozliczeniu podatkowym za 2008 rok również odliczą od podatku podwójną kwotę ulgi. Dzięki zmianie przepisu rozszerzającego ulgę na dzieci, studiujące również poza Polską, podatnicy tym razem skorzystają z ulgi na syna, który studiuje w Anglii. Ulga nie będzie już natomiast przysługiwała na córkę, która pomimo tego, że spełnia warunek pobierania nauki i wieku (nie ma ukończonych 25 lat), to uzyskuje dochody w wysokości przekraczającej dopuszczalny roczny limit zarobków dzieci. Tak jak w roku poprzednim rodzice będą mogli odliczyć ulgę również na małoletniego syna. W rozliczeniu podatkowym za 2008 rok rodzicom będzie zatem przysługiwała ulga na dwoje dzieci w wysokości 2347,40 zł (1173,70 zł x 2).

Zmiany korzystne

W przypadku dzieci chorych, bez względu na wiek, prawo do ulgi zostało przyznane również na dzieci otrzymujące dodatek pielęgnacyjny i rentę socjalną, a nie jak obecnie - wyłącznie zasiłek pielęgnacyjny. Przepis w dotychczasowym brzmieniu niesłusznie różnicował rodziców w prawie do skorzystania ulgi na dzieci niepełnosprawne, w zależności od otrzymywanych przez nie świadczeń.
Po drugie, istotne zmiany dotyczą dzieci uczących się do ukończenia 25 lat. Nowe regulacje rozszerzają ulgę prorodzinną również na dzieci uczące się i studiujące poza granicami kraju. Dotychczas w takim wypadku rodzic tracił prawo do ulgi, gdyż przepisy wskazywały, że obejmuje ona jedynie dzieci uczące się w polskich szkołach i uczelniach.
W przypadku tych dzieci zmianie uległy również zasady określania limitu zarobków, którego przekroczenie pozbawia rodzica prawa do ulgi. Rodzic nie straci ulgi, jeżeli dziecko uzyska dochody opodatkowane według skali lub ze zbycia papierów wartościowych nieprzekraczające kwoty stanowiącej iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej. Dla roku 2008 jest to zatem kwota 3088,68 zł (586,85 zł/ 19 proc.), a dla roku 2009 - 3089 zł (556,02 zł / 18 proc.).



Zasady odliczeń

Należy wskazać, że nowelizacja nie wprowadza żadnych zmian jedynie w odniesieniu do dzieci małoletnich. Oznacza to, że - tak jak dotychczas - ulga nie będzie w tym przypadku obwarowana dodatkowymi warunkami.
W rozliczeniu za 2008 rok nie zmienią się również zasady skorzystania z ulgi regulowane w art. 27f ustawy o PIT. Będą ją mogli odliczyć wyłącznie rodzice (biologiczni lub adopcyjni) od podatku obliczonego według skali. Odliczeniu podlega kwota stanowiąca iloczyn liczby wychowywanych dzieci i dwukrotności kwoty zmniejszającej podatek określonej w pierwszym przedziale skali podatkowej (tj. 1173,70 zł na dziecko).
PRZYKŁAD: ROZLICZENIE PRZEZ PŁATNIKA
Pani Katarzyna uzyskuje dochody z pracy. Jej mąż od roku prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną ryczałtem ewidencjonowanym i w rozliczeniu podatkowym za 2008 rok po raz pierwszy będzie rozliczał podatek dochodowy z tytułu tej działalności. Małżonkowie mają 12-letnią córkę. Dotychczas małżonkowie rozliczali się wspólnie i w ubiegłym roku we wspólnym zeznaniu podatkowym odliczyli ulgę prorodzinną. Ponieważ w rozliczeniu za 2008 rok muszą składać odrębne zeznania podatkowe, pani Katarzyna zamierza rozliczyć swój podatek za pośrednictwem płatnika. Podatniczka, która powierzy roczne obliczenie podatku płatnikowi, będzie mogła skorzystać z odliczenia od swojego podatku ulgi prorodzinnej. Zakłady pracy po raz ostatni będą miały obowiązek odliczyć ulgę na wniosek podatnika. Możliwość ta zostanie zniesiona, począwszy od zeznań podatkowych składanych za 2009 rok.
Przy okazji najbliższych rozliczeń podatkowych za 2008 rok będzie można jeszcze skorzystać z prawa do odliczenia ulgi w rocznym obliczeniu podatku dokonywanym przez płatnika (pracodawcę, organy rentowe).

Opiekunowie prawni

Począwszy od rozliczenia podatkowego za 2009 rok, podatnicy będą stosować znowelizowany art. 27f ustawy o PIT, który określa podatników uprawnionych do odliczenia oraz reguluje mechanizm stosowania ulgi prorodzinnej.
Przede wszystkim ulga obejmie większą liczbę podatników wychowujących dzieci. Skorzystają z niej również opiekunowie prawni niebędący rodzicami dziecka, np. dziadkowie, rodzeństwo oraz osoby pełniące funkcję rodziny zastępczej. Obecne regulacje wyraźnie przyznają prawo do ulgi tylko rodzicom biologicznym oraz podatnikom, którzy dziecko przysposobili (adoptowali). Nowelizacja ustawy o PIT stanowi, że ulga na dzieci przysługuje podatnikowi, który w roku podatkowym: wykonywał władzę rodzicielką, pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało, bądź sprawował opiekę przez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.
PRZYKŁAD: RODZINY ZASTĘPCZE
Podatniczka razem z mężem wychowuje jako rodzina zastępcza dwoje dzieci na podstawie orzeczenia sądu. Jedno z dzieci w przyszłym roku ukończy 18 lat. Podatnicy będą mogli skorzystać z ulgi prorodzinnej, ale dopiero w rozliczeniu podatkowym za 2009 rok. Rozszerzenie możliwości skorzystania z ulgi na rodziny zastępcze dotyczy zarówno rodzin zastępczych sprawujących tę funkcję na podstawie orzeczenia sądu, jak i zawartej umowy ze starostą. Pełnienie funkcji rodziny zastępczej z mocy prawa ustaje z dniem osiągnięcia przez dziecko pełnoletniości z zastrzeżeniem wypadku, gdy dziecko po osiągnięci pełnoletniości kontynuuje naukę i pozostaje w rodzinie zastępczej. W przypadku dzieci pełnoletnich ulga prorodzinna obejmuje wyłącznie dzieci do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkołach (również poza granicami kraju). Jeżeli zatem córka po ukończeniu 18 lat będzie kontynuowała naukę i przebywała w rodzinie zastępczej, prawo do ulgi zostanie zachowane.

Odliczenie proporcjonalne

Wraz ze zmianą przyznającą prawo do ulgi rodzinom zastępczym i opiekunom prawnym zmienią się zasady jej rozliczania. Odliczenie będzie przysługiwało za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym podatnik wykonywał władzę rodzicielską, pełnił funkcję rodziny zastępczej albo sprawował opiekę prawną. Kwota ulgi za każdy miesiąc wyniesie 1/6 kwoty zmniejszającej podatek, o której mowa w pierwszym przedziale skali podatkowej, czyli w rozliczeniu za 2009 rok będzie to 92,67 zł (1/6 z 556,02 zł).
Wprowadzone przez ustawodawcę miesięczne naliczenie ulgi - w zależności od faktycznego okresu przebywania dziecka u rodziców lub innych opiekunów, niewątpliwie stanowi pogorszenie dotychczasowej sytuacji podatników, którzy zawsze mogli odliczyć jej pełną kwotę.

Obowiązki płatnika

Od rozliczenia podatkowego za 2009 rok podatnicy zostaną pozbawieni możliwości skorzystania z prawa do odliczenia ulgi prorodzinnej za pośrednictwem płatnika. Oznacza to, że osoby zamierzające skorzystać z ulgi będą musiały złożyć samodzielnie zeznanie podatkowe.
Likwidacja możliwości odliczania ulgi przez płatnika ma zapobiec sytuacjom, w których płatnik z własnych środków będzie finansował ulgę pracownikom. W praktyce bowiem zdarzały się sytuacje, w których płatnik zobligowany był po uwzględnieniu ulgi prorodzinnej do skredytowania zwrotu nadpłaty w podatku dochodowym z własnych środków. Płatnik co prawda odzyskuje powyższe kwoty, jednakże jest to rozciągnięte w czasie.
1173,70 zł na dziecko wynosi ulga prorodzinna w 2008 roku
RÓŻNORODNOŚĆ ZMIAN
Większość wprowadzonych zmian w uldze prorodzinnej jest korzystna dla podatników, np. w kręgu uprawnionych do ulgi, i objęcie preferencją większej liczby rodziców. Nie wszystkie zmiany są jednak pozytywne, np. likwidacja odliczania ulgi za pośrednictwem płatnika oraz stosowanie odliczenia proporcjonalnego.
PODSTAWA PRAWNA
• Art. 1 pkt 1 lit. b), pkt 21 ustawy z 6 listopada o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 209, poz. 1316).
• Art. 27f ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 14, poz. 176 z poźn. zm.).